تغیر ذهنیت و آشتی با ملت:
اظهارات احمد علی خان و نامه علمای مشرقی مبنی بر اینکه ما با پادشاه کدام دشمنی شخصی نداریم و فقط مخالف اقدامات غیر شرعی دولت میباشیم و اگر حکومت در تعدیل روش خود اقدام نماید، دیگر قیام ها و مخالفت ها با حکومت در مشرقی خاتمه یافته و صلح و اطاعت بار دیگر در کشور حاکم خواهد شد این نامه امان الله را متوجه گردانید که ملت مسلمان افغانستان به هیچ صورت حاضر به قبول تمدن وارداتی او نبوده و قوانینی که در مخالفت با عقاید و عنعنات مردم قرار گیرد در افغانستان نمیتواند تطبیق شود. بناً تصمیم گرفت تا با ملت از در آشتی پیش آید و شخصاً با مردم کابل در تماس شود. او در یکی از روز های سرد ماه قوس پای پیاده از ارگ خارج شده و در جماعت بزرگی از شهریان کابل سخنرانی نمود. نویسنده بحران و نجات (محی الدین انیس) این سخنرانی را چنین نقل می کند.
«بعد از حصول استقلال آرزوی من معرفی نمودن افغانستان به جهان بود. ولی متاًسفانه این اغتشاشات ما را شرماند، از شما میپرسم که بخاطر استقرار امنیت از کجا نفر بیاورم اسلحه ای که به شما ملت داده ام به خاطر برآورده شدن همین هدف است. چرا به خاطر استقرار امنیت در میدان نمیبرائید و خدمت نمیکنید. من بی حجابی را جبراً حکم نکرده ام، بعد از این به عسکر توجه بیشتر خواهم کرد»
یک نفر از بین اهالی شکایات متعددی از کارداران دولت بخصوص افراد اطراف شاه نمود که مردم را نمیگذارند از نزدیک شاه را ببیند و شاه با حرکت سر آنرا تائید کرد. پادشاه به خاطر اطمینان بیشتر مردم یک اعلامیهء هژده فقره ای را مختصری به نشر سپرد که ذیلاً تقدیم میگردد:
رعایای عزیز!
به تحریک دشمن داخلی و خارجی بعضی مردم علیه حکومت متبوحهء خود عصیان ورزیده و در جنگ علیه حکومت اشتراک کرده اند. چون میدانم که این حرکات صرف به اساس تحریکات مخالفین شاید نادانسته صورت گرفته باشد بناً من ارادهء جزا دادن هیچ کس را نداشته و همه را عفو میکنم. بعد از این به خاطر آسوده شدن خلق خدا با اشرار همدستی ننموده، اموال دولتی را تلف نکرده و امنیت را مختل نسازید.
در باب افواهات و شایعاتی که نسبت به حرکات من در جهت مخالف شرع شریف انتشار یافته و مخالفین آنرا دامن زده سبب شکستن اتفاق ملت و حکومت گردیده من برای اتفاق ملت که حیات مملکت است بعضی مطالب را که اسباب هیجان و آزادگی ملت گردیده اصلاح نموده و اگر ضرورت بیشتر به اصلاح باشد نظرات تان را به مجلس اعیان بسپارید تا اصلاحات بیشتر به عمل آید.
١- به دین مقدس اسلام و شریعت حضرت محمد (ص) احترام صورت میگیرد.
۲- تشکیل مجلی اعیان.
٣- تقرر مدعی العلوم.
٤- عودت دو باره محصلان افغانی از ترکیه.
٥- علمای دیوبندی میتوانند مانند سایر علما به افغانستان بیایند.
٦- دقت بیشتر در جلوگیری از رشوه ستانی.
٧- مساًله ستر، برهنه کردن دست و روی منع است و هکذا خانم ها موی خود را قطع کرده نمیتوانند.
٨- شرت شهادت نامهء تدریس ملا ها برداشته شد.
٩- توزیع تذکره موقوف باشد.
١٠- شراب نوشی منع و شراب نوش جزای سخت داده میشود.
١١- تقرر محتسبین در هر حکومت.
١۲- تبدیل تعطیل هفته گی از پنجشنبه به جمعه.
١۳- پوشیدن برقع از طرف هر زن افغان مسلمان و نپوشیدن لباس اروپائی.
١٤- شرط پیری و مریدی از نظامیان لغو شود.
١٥- محصلین میتوانند ازدواج نمایند
١٦- مکتب مستورات تا دایر شدن مجلس وکلا و اعیان معطل شد.
١٧- دفتر ریاست حمایت نسوان تعطیل گردید.
١٨- قید طرز لباس برداشته شده، لباس جائز شرعی را هرکس میتواند بپوشد.
٢٨ رجب ١۳٤٧ هـ ق
پس از نشر این اعلامیه امان الله خان شخصاً به باغ عمومی کابل رفته و در جمع غفیری خودش اعلامیه را قرائت و از مردم تقاضای نبرد با اشرار شمالی را نمود و دستور داد به اشخاصیکه داوطلبانه از حکومت دفاع میکنند سلاح توزیع گردد. ولی افسوس که دیگر دیر شده بود و سخنان پادشاه که تا دیروز مردم را مجذوب میکرد و بوجد می آورد امروز شنونده نداشت، مردم از عملکرد های شاه محبوب شان سخت رنجیده بودند و این زخم به زودی التیام پذیر نبود. حتی مردم در کوچه و بازار سرود هائی را در هجو شاه زمزمه میکردند که بعضی از آنها این طور است.
رفتی به ملک غیر مسلمانی تو رفت
ناموس پنج پشت به نادانی تو رفت
گیرم که روسی و لاتی(١) شوی چه سود
در شهر ها شهرت بدنامی تو رفت
یا اینکه:
مسلمانان امان الله لاتـــــــــــی
زانگریز کنده با روس گشته قاتی
سر دین و مذهب داره تمســـــــخر
به پغمان داره میله ها و پارتــــــــی
___________________
(١) در آن وقت که «کمونست» آنقدر کلمهء عام نبود کسانی را که به نفع دشمن به خصوص انگلیس ها و یا در برابر اوامر دین مقدس اسلام قرار میگرفتند «لاتی» می گفتند و شاید لاتی از کلمهء لات یکی از بت های بزرگ که در خانه کعبه قبل از بعثت پیامبر بزرگ اسلام گذاشته شده بود و به همت مسلمانان نابود گردید گرفته شده باشد یا اینکه کلمه ( لورد) انگلیسی را «لات» کرده یاشند و لاتی از آن ماخوذ است.
